Dereń już przed wiekami cieszył się u nas ogromną popularnością, a słynna dereniówka gościła na stole polskiej szlachty. Przez lata nieco zapomniany, dziś dereń z powrotem wraca do łask, nie tylko jako źródło bogatych w cenne składniki owoców, ale też jako roślina dekoracyjna, która jest piękną ozdobą ogrodu od wczesnej wiosny, do późnej jesieni. Jak pielęgnować krzew derenia, do czego wykorzystać jego owoce i jak przyrządzić słynną nalewkę?

Dereń to ozdobny krzew z rodziny dereniowatych. Występuje w umiarkowanej strefie na półkuli północnej. Dziko rosnący dereń jest też czasem spotykany w lasach i zaroślach, choć coraz rzadziej można na niego trafić. Różne odmiany derenia doskonale sprawdzają się w ogrodach. Odpowiednio przycinane mogą służyć za żywopłot.

Dereń: odmiany

Na świecie istnieje 40 gatunków derenia, które różnią się od siebie wysokością, pokrojem, kolorem liści, kwiatów i owoców. Niektóre z nich to drzewa, które osiągają nawet 10 metrów wysokości, inne są niskimi krzaczkami, nadającymi się np. na obramienia rabatek.

W Polsce najpopularniejszy jest dereń jadalny, inaczej dereń właściwy, którego niewielkie, czerwone owoce o słodko-kwaśnym smaku mają wiele zastosowań. Drugim spotykanym u nas gatunkiem jest dereń świdwa, którego inna nazwa to dereń pospolity. Ma on czarne owoce, a jego gałązki jesienią przebarwiają się na czerwono.

Wśród gatunków ozdobnych sadzonych w ogródkach można wyróżnić dereń kwiecisty, pochodzący z Japonii dereń kousa o przepięknych kwiatach i oryginalnie wyglądających owocach czy osiągający do 3 metrów wysokości dereń biały rosnący dziko w niektórych krajach Azji. Wart uwagi jest także dereń głowiasty, który przetrwa nawet najtrudniejsze warunki atmosferyczne

Dereń: uprawa i pielęgnacja

Gotowe sadzonki derenia najlepiej kupić w sklepie ogrodniczym lub zamówić przez internet. Przez pierwsze dwa lata drzewo dereń rośnie bardzo wolno. Wybierając dla niego miejsce, pamiętajmy jednak, że w kolejnych latach będzie coraz bardziej się rozrastać, trzeba więc zapewnić mu dostatecznie dużo miejsca. Dereń można przycinać, ale nie jest to konieczne do jego prawidłowego wzrostu i owocowania.

Uprawa i pielęgnacja derenia nie jest skomplikowana. To bardzo wytrzymała roślina, która jest odporna na mrozy i niekorzystne warunki atmosferyczne. Rzadko atakują go choroby i szkodniki. Krzew dobrze znosi suszę, jednak przesuszenie może mieć wpływ na mniejsze owocowanie rośliny, dlatego warto pamiętać o odpowiednim nawadnianiu. Jednak pamiętajmy, że tym czego wyjątkowo nie lubi dereń, jest stojąca woda.

Dereń najlepiej rośnie na stanowisku dobrze oświetlonym, ewentualnie w lekkim cieniu. Nie przeszkadza mu wiatr. Podłoże powinno być przepuszczalne, najlepiej wapienne, ale może być też lekko kwaśne. Dereń poradzi sobie dobrze w piaszczystej czy gliniastej glebie. Nie musi być ona specjalnie żyzna. Wiosną można jednorazowo zasilić roślinę dawką kompostu.

Dereń: właściwości

Właściwości lecznicze derenia były cenione w medycynie naturalnej już wiele wieków temu. Najwięcej zastosowań mają owoce. Są one bogate w polifenole, witaminę C i żelazo, a także w potas, wapń i magnez. Czerwone odmiany derenia zawierają bardzo dużo antocyjanów, które są cennymi dla zdrowia przeciwutleniaczami.

Ze względu na dużą zawartość żelaza, owoce derenia mogą być stosowane wspomagająco w leczeniu anemii. Pomagają też łagodzić dolegliwości żołądkowe, mają działanie przeciwzapalne i ściągające. Poprawiają przemianę materii, poleca się je osobom walczącym z nadwagą. Dereń ma też działanie moczopędne, można go więc stosować w chorobach dróg moczowych. Nalewkę stosuje się na przeziębienia i poprawę odporności.

Nie tylko owoce derenia mają lecznicze działanie. Kora krzewu ma właściwości antyseptyczne. Przyrządzony z niej wywar można dodawać do kąpieli, bądź wraz z liśćmi stosować jako okłady, które łagodzą bóle reumatyczne. Kiedyś niewielkie gałązki kwitnącego derenia, obłupanie na końcach z kory, wykorzystywano do czyszczenia zębów.

Jak wygląda dereń?

Najpopularniejszy w Polsce dereń jadalny, nazywany jest też dereniem właściwym. To niskie drzewo o rozłożystej, owalnej koronie. Może osiągać od 3 do 8 metrów wysokości. Ma bardzo twarde drewno i szarawą, odłupującą się płatami korę.

Jeszcze przed pojawieniem się liści, na przełomie marca i kwietnia, dereń kwitnie niewielkimi, żółtymi kwiatami. Zielone liście o jajowatym kształcie, jesienią przebarwiają się na kolor ciemno czerwony lub brązowawy.

Ciemnoczerwone, niewielkie owoce derenia jadalnego mają elipsoidalny kształt i błyszczącą skórkę. Początkowo są dość cierpkie, jednak kiedy dojrzeją wyróżnia je słodko-kwaśny smak, przypominający połączenie żurawiny i wiśni. Dojrzewają od sierpnia do października. Powinno się je zbierać dopiero wtedy, kiedy same zaczną opadać.

Jak drylować dereń?

Z owoców derenia przyrządza się dżemy, soki, kompoty, galaretki, wina, nalewki. Można dodawać je do ciast, a także suszyć. Do wielu przetworów dereń trzeba wydrylować. Wprawdzie jeśli wybierzemy dojrzałe owoce, będą one łatwo odchodzić od pestki. Niemniej jednak drylowanie derenia jest dość żmudnym zajęciem, wymagającym sporo cierpliwości.

Jak drylować dereń? Na początek owoce trzeba przebrać, żeby odrzucić nadpsute okazy, a następnie dokładnie je umyć. Każdy pojedynczy owoc derenia ściskamy kilkukrotnie pomiędzy palcem wskazującym a kciukiem i kiedy pestka oddzieli się od miąższu, wyciągamy ją.

Jak zrobić nalewkę z derenia?

Najbardziej znanym zastosowaniem dla owoców derenia jest słynna nalewka o lekko kwaskowatym smaku, nazywana potocznie dereniówką. Jak ją przygotować samodzielnie? W podstawowej wersji będziemy potrzebować:

1/3 kg dojrzałych owoców derenia jadalnego

150 dkg cukru

½ l czystej wódki

Umyte owoce można wydrylować lub ponakłuwać drewnianą wykałaczką. Umieszczamy je w dużym słoju i zasypujemy na noc cukrem. Następnego dnia, kiedy puszczą sok, zalewamy całość wódką, przykrywamy i odstawiamy na miesiąc. Po tym czasie powstały płyn trzeba przefiltrować przez gazę i zlać do butelek, najlepiej takich z ciemnego szkła. Szczelnie zamknięte butelki z nalewką odstawiamy na około 9 miesięcy.