Zdrowy rozsądek podpowiada, że potępienie odmienianych dziś przez wszystkie przypadki zdarzeń powinno być podręcznikowym przykładem pleonazmu „oczywista oczywistość”. Mimo to wielu internautów zaciekle neguje winę sprawców i zrzuca odpowiedzialność na ofiary wypaczonych zachowań dorosłych. Ba, robią to nie tylko anonimowe konta, ale także przedstawiciele ugrupowania politycznego, które w zbliżających się wyborach chce zawalczyć o dwucyfrowy wynik. Komentarze wprawiają w osłupienie. Kwestionowana jest zasadność wieku zgody. W wątpliwość podawana jest słuszność zarzutów o manipulacje i groźby. Słyszymy, że zabierające głos młode kobiety w przeszłości z własnej woli sięgały po używki, wysyłały youtuberom intymne zdjęcia i odwiedzały ich w domach. W celu uzasadnienia kontaktów nieletnich dziewcząt z mężczyznami przypisuje się im dojrzałość znacznie wykraczającą poza ich wiek. Aby zilustrować konsekwencje takiego rozumowania, Martyna Zachorska – znana szerzej jako Pani od Feminatywów – przytoczyła na swoim profilu historię rozprawy sądowej z 2007 roku, kiedy to wymiar sprawiedliwości uznał niedorzeczne argumenty gwałciciela i tym samym doprowadził do śmierci wykorzystanej nastolatki.

Warto dodać, że dopiero lata 80. przyniosły przełom w myśleniu o seksualnym wykorzystywaniu dzieci i wymusiły powolne przemiany legislacyjne. Prawne zapisy wciąż nie idą jednak ramię w ramię ze społeczną świadomością. Tym bardziej że wraz z rozwojem globalnej sieci i nowych technologii dynamicznie zmienia się także obraz problemu. Prawdą jest, że aby rozpoznać niepokojące zjawiska, najlepiej jest zapoznać się z definicjami mechanizmów, które zdominowały obecnie medialny dyskurs. Gdy jasno określi się, na czym polegają pewne działania, łatwiej będzie je wychwycić i eliminować. W dobie aktualnych doniesień i wielu emocji z nimi związanych zebrałyśmy najważniejsze terminy przewijające się w internecie.

Co to jest wykorzystywanie seksualne dzieci?

Wykorzystywanie seksualne dzieci to szerokie pojęcie. Choć często postrzegamy to zjawisko w kategoriach brutalnej napaści na tle seksualnym, definicja nie ogranicza się do gwałtu. Uwzględnia też niewłaściwy dotyk, zachęcanie do zachowań niestosownych seksualnie czy oglądania obrazów pornograficznych. 

Wykorzystywania seksualnego dzieci mogą dopuszczać się zarówno dorośli, jak i ich osoby nieletnie.

Światowa Organizacja Zdrowia określa tym mianem „włączenie dziecka w aktywność seksualną, której nie jest ono w stanie w pełni zrozumieć i udzielić na nią świadomej zgody i/lub do której z pewnością nie dojrzało rozwojowo i nie może zgodzić się w ważny prawnie sposób i/lub która jest niezgodna z normami prawnymi lub obyczajami danego społeczeństwa”.

„Z wykorzystaniem seksualnym mamy do czynienia w sytuacji, gdy taka aktywność wystąpi pomiędzy dzieckiem a dorosłym lub dzieckiem a innym dzieckiem; ponadto jeśli te osoby ze względu na wiek bądź stopień rozwoju pozostają w relacji opieki, zależności, władzy. Celem takiej aktywności jest zaspokojenie potrzeb innej osoby. Aktywność taka może dotyczyć: namawiania lub zmuszania dziecka do angażowania się w czynności seksualne; wykorzystywania dziecka do prostytucji lub innych prawnie zakazanych praktyk o charakterze seksualnym; wykorzystywania dziecka do produkcji materiałów lub przedstawień o charakterze pornograficznym”.

Czym jest grooming?

Wykorzystywanie może przybierać formę groomingu. Pod tą nazwą kryje się uwodzenie dzieci, nastolatków czy innych osób podatnych na manipulację. Social media znacznie naraziły grupę ryzyka na tego typu związki, choć nie muszą one rozwijać się tylko online. Zagraniczne tytuły podają, że liczba przestępstw podlegających pod tę definicję drastycznie wzrasta. Jak wygląda to w praktyce? Groomer najpierw podejmuje działania mające na celu nawiązanie kontaktu. Na tym etapie poznaje potrzeby rozmówcy, izoluje go od dotychczasowego otoczenia i uzależnia od swojego towarzystwa. Później wykorzystuje zdobyte informacje na swoją korzyść i przy użyciu technik manipulacji, emocjonalnego szantażu i zastraszania dąży do stworzenia głębszej relacji, często – chociaż nie zawsze – o podłożu seksualnym. Żeby zachowanie zostało uznane za przemoc, nie musi dojść do kontaktu fizycznego. Karalne jest także domaganie się od młodszego rozmówcy nagich zdjęć czy wysyłanie wiadomości z erotycznym podtekstem. 

Co ważne, groomerzy nie skupiają się wyłącznie na dziewczynkach. Problem dotyka niezależnie od płci i dotyczy też młodych dorosłych, osób z niepełnosprawnościami czy w kryzysie psychicznym. 

Na czym polega przemoc psychiczna?

Z groomingiem wiąże się też przemoc psychiczna. Ośrodki pomocy społecznej „Niebieska Linia” objaśniają, że jest to jeden z najczęściej występujących przypadków przemocy. Obejmuje szeroki zakres zachowań. Łączy je to, że wprawiają ofiarę w złe samopoczucie. „Przemoc psychiczna zawiera przymus i groźby np.: obrażanie, wyzywanie, osądzanie, ocenianie, krytykowanie, straszenie, szantażowanie, grożenie, nieliczenie się z uczuciami, krzyczenie, oskarżanie, obwinianie, oczernianie, krzywdzenie zwierząt, czytanie osobistej korespondencji, ujawnianie tajemnic, sekretów, wyśmiewanie, lekceważenie” – wyliczają specjaliści na stronie internetowej. W efekcie zniszczona zostaje moc sprawcza ofiary oraz jej poczucie własnej wartości i godności.

Co to są interakcje paraspołeczne?

W sprawie polskich youtuberów istotne jest też zrozumienie interakcji paraspołecznych. Temat zgłębiano już od lat 50., kiedy młodzież zaczęła darzyć sympatią znanych muzyków czy aktorów. W praktyce są to relacje jednostronne i niemające nic wspólnego z rzeczywistością. Tkwiący w nich fani poświęcają czas i energię idolowi, podczas gdy on nie zdaje sobie sprawy z ich istnienia.

Co to jest influencer-fan dynamic?

Sytuacja się komplikuje, gdy podziwiana osoba publiczna zwróci uwagę na swojego fana. Eksperci uważają, że intymne stosunki celebrytów z wielbicielami generują problemy ze względu na wyższy status jednej ze stron, która do tej pory jawiła się jako nieosiągalna. Psycholodzy porównują występującą między nimi dynamikę sił do relacji pracownika z szefem. Choć możemy mieć do czynienia z pozorną obopólną zgodą, fan nadal może kierować się pragnieniem zdobycia uznania i uwagi swojego idola, przekraczając swoje własne granice, aby go zadowolić.

Potrzebujesz pomocy? Nie bój się o nią poprosić. Jeżeli padłeś ofiarą przemocy lub znajdujesz się w trudnej sytuacji życiowej, zwróć się do Centrum Wsparcia dla Osób Dorosłych w Kryzysie Psychicznym (800 70 22 22) lub do Telefonu Zaufania dla Dzieci i Młodzieży (116 111). Numer jest anonimowy i bezpłatny. Zaufani psycholodzy i pedagodzy czekają 7 dni w tygodniu przez całą dobę.