Wielu z nas miało zapewne styczność z sytuacją, gdy podejrzewaliśmy drugą osobę o kłamstwo lub tajoną złość, mimo że werbalnie deklarowała coś innego. Prawdopodobnie powodem była właśnie mimika. Zdarza się również, że - mając z kimś styczność przez zaledwie kilka minut - albo od razu darzymy go sympatią, albo czujemy niechęć i nie potrafimy uzasadnić w sposób logiczny żadnej z tych postaw. Tak działa właśnie instynktowna reakcja, za którą odpowiedzialna jest komunikacja niewerbalna. Mimika wysyła także informacje o smutku, lęku, goryczy czy niezadowoleniu.

Co to jest mimika twarzy?

Mimika jest wynikiem określonych ruchów mięśniowych. Za jej pomocą wyrażane są przeżycia, uczucia, stosunek do otoczenia, co ma związek z unerwieniem odpowiednich rejonów naszej twarzy. Konkretne wyrazy mimiczne mogą być zarówno mimowolne, aktywowane przez ośrodki w mózgu, jak i celowe, uwarunkowane kulturowo oraz społecznie. W wielu przypadkach mimika stanowi efekt napięć pomiędzy dwoma obszarami: tym, co faktycznie czujemy i tym, co prezentujemy otoczeniu.

Istnieją dwa typy mimiczne: długotrwałe wyrazy, do których zalicza się różnego rodzaju grymasy, oraz mikroekspresje trwające czasem zaledwie ułamki sekund. To właśnie ten drugi rodzaj ujawnia intymne emocje i nawet osoby wprawione w ich maskowaniu nie zawsze są w stanie je ukryć. Paul Ekman, specjalista od mikroekspresji stwierdził, że ludzka twarz ma możliwość wyrażenia 10 000 różnego typu sygnałów, z których 3 000 odnoszą się do emocji. Na tej podstawie badacz opracował swoisty słownik ruchów twarzy.

Za całość odpowiedzialne są 43 mięśnie ulokowane w następujących 7 obszarach:

  • czoło i brwi,
  • oczy,
  • nos,
  • górna warga,
  • dolna warga oraz broda,
  • szczelina ust,
  • żuchwa.

Niezależnie od pozostałych poruszać się mogą:

  • czoło i brwi,
  • oczy i powieki,
  • dolna część twarzy, obejmująca policzki, usta, brodę i dół nosa.

Ponieważ poszczególne strefy mogą "działać" niezależnie od siebie, ludzka twarz może wyrażać kilka emocji jednocześnie. Często zdarza się, że oczy i usta pokazują coś innego. Mówi się wówczas na przykład o nieszczerym uśmiechu.

Mimika twarzy a emocje

"Pokaż mi swoją twarz, a powiem Ci, co czujesz" - mawiał wspomniany wyżej Paul Ekman. Wszystkie pojawiające się na naszej twarzy sygnały można dopasować do konkretnych emocji. Jakie są te najważniejsze?

Mimika twarzy a smutek

Smutek rozpoznać można na podstawie kilku różnych symptomów, wśród których znajdują się te bardziej wiarygodne i łatwiejsze do upozorowania. Są to:

  • uniesione ku górze wewnętrzne kąciki brwi (bardzo wiarygodne),
  • pionowa, tak zwana lwia zmarszczka pomiędzy brwiami,
  • opadanie powiek,
  • unoszenie policzków do góry,
  • marszczenie podbródka i unoszenie go do góry,
  • rozluźnienie ciała (oznaka dodatkowa),
  • skierowanie spojrzenia w dół (mniej wiarygodne),
  • kąciki ust skierowane do dołu (mniej wiarygodne).

Mimika twarzy a złość

W przypadku złości i gniewu na twarzy zaobserwować można:

  • opuszczenie i ściągnięcie brwi do środka,
  • zaciśnięcie szczęk lub wysunięcie ich do przodu,
  • rozszerzenie źrenic,
  • napięcie mięśni twarzy.

Mimika twarzy a zaskoczenie

Zaskoczenie ze względu na swój charakter jest emocją bardzo krótką, szybko przechodzącą w inną: złość, strach czy radość. Często zresztą jest mylone ze strachem. Swego rodzaju ciekawostkę stanowi fakt, że nie rozróżniają jej kultury niepiśmienne. Najważniejsze symptomy zaskoczenia to:

  • wysoko uniesione brwi,
  • szeroko otwarte oczy,
  • opadanie szczęki.

Mimika twarzy a strach

Strach rozpoznamy na podstawie sygnałów takich jak:

  • uniesienie górnych powiek i brwi,
  • ściągnięcie brwi,
  • cofnięcie podbródka,
  • napięcie dolnych powiek.

Mimika twarzy a obrzydzenie

Obrzydzenie i wstręt można pomylić z gniewem. Wyróżniają je:

  • podniesienie górnej wargi,
  • wysunięcie dolnej wargi,
  • uniesienie skrzydełek nosa,
  • uniesienie policzków i pojawienie się zmarszczek na nosie.

Mimika a pogarda i lekceważenie

To emocja, która często pojawia się wraz z inną, na przykład gniewem. Świadczą o niej dwa podstawowe sygnały:

  • napięcie i podniesienie kącików ust,
  • uniesienie górnej wargi.

Mimika a radość

Specjaliści mówią, że istnieje kilkanaście odmian radości i jeszcze więcej wersji nieudawanego uśmiechu. Jest to także emocja najczęściej rozpoznawana jako maska. Prawdziwe szczęście zidentyfikujemy na podstawie:

  • powstawania tzw. kurzych łapek wokół oczu, wynikających z napięcia mięśnia okrężnego oka (bardzo ważny sygnał),
  • uniesienia policzków,
  • obniżenie fałdy górnej powieki.

Mimika a wieloznaczność

Powyższy podział sygnałów jest jednak mocno uproszczony, gdyż z mimiką wiąże się sporo wieloznaczności. Oznaką zdziwienia jest na przykład szybkie uniesienie brwi oraz szersze otworzenie oczu. Okazuje się jednak, że bardzo podobnie zachowujemy się, chcąc zwrócić na siebie czyjąś uwagę lub okazać mu sympatię. Jeśli ten sam ruch jest powolny, będzie wskazywał raczej na opór w jakiejś sprawie.

 

Podobnie jest z układaniem warg. Zaciśnięte usta oznaczają najczęściej zdenerwowanie lub lęk, ale mogą dowodzić również kłamstwa, braku aprobaty bądź głębokiego pogrążenia się w myślach. Jeśli kobieta zagryza jedną z warg, może sugerować mężczyźnie zainteresowanie.

Okazuje się także, że związek pomiędzy mimiką a emocjami jest obustronny. Przybranie konkretnego wyrazu twarzy może zmieniać nasz nastrój. Oznacza to, że twarz z częstym  grymasem niezadowolenia może przyczyniać się do obniżenia nastroju, podobnie jak uśmiech poprawia nastrój.

Mimika twarzy a psychologia - potrafimy ukryć prawdziwe emocje?

Twarz jest względnie łatwa, jeśli chodzi o jej świadome kontrolowanie i wysyłanie komunikatów, w związku z czym można za pomocą mimiki dość skutecznie ukrywać prawdziwe uczucia. Niektóre wyrazy mimiczne stanowią w związku z tym przejaw nie emocji, a reakcji poznawczej. Czy można zatem rozpoznać przybraną maskę? Tak, jest to możliwe. Jak to zrobić?

Po pierwsze, warto zwrócić uwagę na pozostałe komunikaty niewerbalne: pozycję ciała, ruchy oczu, zachowania przestrzenne. Po drugie, najszersza jest pierwsza reakcja, którą łatwo dostrzec nim zostanie zamaskowana, na przykład uśmiechem. Po trzecie, warto zdawać sobie sprawę, że mimiczne ekspresje, jeśli są prawdziwe, nie przybierają charakteru ekstremalnego i karykaturalnego. Silnie zaciśnięte szczęki, przesadzony uśmiech czy lodowate spojrzenie w większości przypadków jest pozorowane. Istnieją także w twarzy mięśnie, które pracują spontanicznie, ale niewiele osób kontroluje je intencjonalnie. Są one odpowiedzialne na przykład za pojawianie się zmarszczek w kącikach oczu czy obniżenie krańców łuków brwiowych przy uśmiechu.

Mimika twarzy - przekaz werbalny czy niewerbalny?

Mimo że mimika twarzy jest ważnym sygnałem świadczącym o emocjach, wiele badań wskazuje, że dzisiaj wykorzystujemy ją regularnieZ  jako komunikat społeczny bliski przekazowi werbalnemu. Różnego typu grymasy są bardziej wyraźne, jeśli wiemy, że inni ludzie nas obserwują. Wskazują na to badania przeprowadzone w czasie oglądania filmu: w ciemnym kinie mimika jest mniej wyrazista niż podczas takiej samej czynności w grupie innych osób. Gdy próbujemy zamaskować kłamstwo, także mamy skłonności do przesady.

Z drugiej strony, nie da się oddzielić emocji od mimiki, pozostaje więc ona przekazem niewerbalnym. Wskazuje na prawdziwe stany emocjonalne, rzadko jest całkowicie pozorowaną maską.