To, czy manipulacja będzie skuteczna zależy od wielu zmiennych, między innymi od predyspozycji psychicznych ofiary i manipulatora. Skuteczną obroną przed tym wpływem jest tylko rozwijanie myślenia krytycznego oraz znajomość stosowanych technik. Wiedza na temat mechanizmów pozwala je rozpoznawać i działać tak, aby im nie ulec.

Miłość z internetu. Dlaczego związki z sieci są trwałe? #miloscnacelowniku>>

Co to manipulacja? Zachowania manipulacyjne

Sam termin manipulacji pochodzi od łacińskiego słowa "manipulatio", oznaczającego fortel, manewr, podstęp. Działanie to polega na inicjowaniu interakcji społecznych w taki sposób, by wpłynąć na inne osoby i nakłonić je do konkretnego czynu, który bardzo często jest sprzeczny z ich interesem.

Motywy manipulatorów są różne. Najczęściej wiążą się z potrzebą sprawowania kontroli lub władzy albo czerpania zysku. Zachowania manipulacyjne w pewnym stopniu są wpisane w naturę ludzką, czego dowodem jest fakt, że sięgają po nie już małe dzieci.

Przykłady często spotykanych zachowań manipulacyjnych to:

  • przeinaczanie faktów w taki sposób, by wpędzić ofiarę manipulacji w poczucie winy,
  • intelektualne wywyższanie się - nadużywanie fachowej terminologii, danych statystycznych i nazwisk,
  • podnoszenie głosu podczas dyskusji oraz odpowiednia gestykulacja,
  • wywieranie nacisku w celu przyspieszenia decyzji,
  • nadmiar sarkazmu i krytyki,
  • osądzanie, marginalizowanie, ośmieszanie i poniżanie,
  • milczenie, tak zwane "ciche dni",
  • wywoływanie poczucia winy,
  • robienie z siebie ofiary.

Jak widać, spektrum możliwości jest bardzo szerokie.

Znaki zodiaku: związki. Jak znaki zodiaku zaczynają związki?>>

Manipulacja ludźmi - przykłady wywierania wpływu

Roberto Cialdini, jeden z bardziej znanych światowych popularyzatorów tematu i ekspertów w dziedzinie manipulacji, napisał książkę pod tytułem "Wywieranie wpływu na ludzi". Opisuje w niej wraz z przykładami większość metod i technik, po które sięgają manipulatorzy. Sam wyjaśnia, że tematem zajął się poniekąd w samoobronie, chcąc skutecznie bronić się przed naciskami. Cialdini dowodzi, że w wielu przypadkach ulegamy manipulacji dlatego, że reagujemy w sposób automatyczny i bezrefleksyjny.

Jakie są najważniejsze reguły wykorzystywane w manipulacji i dlaczego działają? Sztandarowe przykłady to:

  • Reguła wzajemności, która opiera się na przekonaniu, że musimy odwdzięczyć się komuś, kto wyświadczył nam przysługę. Nagminnie wykorzystują to sprzedawcy, dodający gratisy lub obniżający cenę towaru, którego wcale nie chcemy kupić, ale ze względu na dobrą wolę idziemy na ustępstwo.
  • Reguła konsekwencji i zaangażowania polega na tym, że po dokonaniu wyboru chcemy być konsekwentni i spójni, dlatego podejmujemy kolejne kroki w tym samym tonie. Zasada ta działa, bo niekonsekwencja jest powszechnie uważana za wadę i słabość charakteru. Przykładem wykorzystania reguły konsekwencji i zaangażowania w praktyce jest na przykład pytanie potencjalnego klienta, czy kupiłby produkt gdyby był on sprzedawany w określonej cenie, a następnie oferowanie dokładnie takiej.
  • Reguła społecznego dowodu słuszności głosi, że skoro wszyscy zachowują się w konkretny sposób albo popierają jakieś zachowanie, jest to słuszne. Mechanizm ten przed wiekami pełnił rolę obronną i pozwalał unikać zagrożeń. Obecnie korzystają z niego media czy politycy. Nie jest obcy także rodzinom. Trudno odmówić czegoś dziecku, skoro wszyscy inni rodzice się zgodzili.
  • Reguła autorytetu ma na celu doprowadzić drugą osobę lub grupę osób do uległości i podporządkowania się. Sprawdza się ze względu na powszechność praktyk socjalizacyjnych, czyli konieczność słuchania rodzica czy nauczyciela tylko dlatego, że znajduje się w pozycji dominującej. Technika ta jest stosowana jednak w wariancie znacznie bardziej prozaicznym, na przykład gdy kelner odradza nam rzekomo nieświeżą potrawę, podświadomie skłania nas do pozostawienia mu wyższego napiwku.

"Caspering" a nie "ghosting " jest najnowszym trendem w randkowaniu. Na czym polega?>>

Techniki i sposoby manipulacji w związku - rozpoznaj je

Manipulacja w związku jest wyjątkowo niebezpiecznym narzędziem. Może przybierać różne oblicza i stopnie zaawansowania: od lekkiej perswazji po poważne wywieranie na kimś nacisku. Sposobów jest wiele, a aby skutecznie bronić się przed nadmiernym podporządkowaniem, warto znać zasadę ich działania.

  • Wzbudzanie poczucia winy to jedna z łatwiejszych, a jednocześnie najpotężniejszych technik. Manipulant ustawia się w pozycji osoby skrzywdzonej, wymuszając na swojej ofierze ustępstwa mające wynagrodzić mu przykrości. Wywołuje, a później wykorzystuje wyrzuty sumienia.
  • Zaprzeczenie lub udawanie niewinności jest metodą działania, polegającą na wypieraniu się swojego negatywnego czynu. Pomimo oczywistej sytuacji, manipulator udaje zaskoczenie, próbuje wmówić ofierze, że wcale nie zachował się w dany sposób lub że doszło do nieporozumienia. Chce usprawiedliwić się i jednocześnie zmusić ofiarę do zrekompensowania krzywdzącego oskarżenia.
  • Umniejszenie polega na przekonaniu ofiary, że jej reakcja jest przesadzona. Często wykorzystywane zwroty to: "Przecież to był tylko żart" albo "Jesteś przewrażliwiony na swoim punkcie". Technika ta bagatelizuje uczucia drugiej strony i zmusza ją do rezygnacji z ich okazywania.
  • Wybiórczość jest techniką, w której manipulant nie dopuszcza do dyskusji i odmawia przyjęcia do wiadomości informacji niezgodnych z jego planami czy założeniami. Hasła "Nie interesuje mnie to" lub "Nie chcę tego słyszeć" padają zwykle wtedy, gdy manipulant jest osobą dominującą w związku.
  • Zastraszanie ustawia rozmówce automatycznie w pozycji obronnej za sprawą pośrednich lub bezpośrednich gróźb, epatowania gniewem czy szantażu. Celem jest zmuszenie ofiary do rezygnacji z konfrontacji czy walki o rzeczy dla niej istotne.
  • Wzbudzenie wstydu ma na celu wywołanie strachu i wątpliwości u ofiary, wskutek czego ustępuje ona agresorowi. Efekt ten można osiągnąć różnymi drogami: od znaczących spojrzeń, przez wymowne milczenie, aż po sarkastyczne wypowiedzi.
  • Uwodzenie to technika, w której manipulant wykorzystuje swój urok osobisty, pochwały, pochlebstwa czy uczucie, jakim darzy go ofiara. Jest w stanie przymilać się w taki sposób, by partner zrezygnował z twardego stanowiska, stał się bardziej spolegliwy i łatwowierny. Często pojawiają się komplementy lub próby wykorzystania strefy seksualnej.

Znaki zodiaku toksyczne w związkach. Te złe nawyki mamy zapisane w gwiazdach>>

Są to, oczywiście, tylko niektóre techniki manipulacji. Jest ich naprawdę bardzo wiele, często łączą się ze sobą lub przybierają bardzo subtelną formę. Nie oznacza to oczywiście, że każdy komplement czy próba wybielenia się jest manipulacją, warto jednak zwracać na to uwagę, nie tylko na początku związku.

Manipulacja emocjami, psychologiczna, społeczna

Manipulacja jest określeniem nacechowanym pejoratywnie. W technikach stosowanych przez manipulantów łączy się wiedzę z bardzo różnych dziedzin: psychologii, psychologii społecznej, socjologii, językoznawstwa. Współcześnie nie ma właściwie dziedziny, w której z jakimś przejawem wywierania wpływu nie mielibyśmy do czynienia. To życie rodzinne, zawodowe, media, religia.

W zależności od sposobu działania wyróżnić można kilka wariantów manipulacji. Manipulację psychologiczną porównuje się do zjawisk takich jak: pranie mózgu, kontrola umysłu, działania propagandowe, indoktrynacja, ukryta perswazja czy indukowanie uległości. Wykorzystuje się w niej najbardziej podstawowe mechanizmy psychologiczne, a odbiorcą działań może być jedna osoba lub grupa ludzi.

Z kolei manipulacja emocjonalna polega na wykorzystaniu uczuć ofiary w taki sposób, by nieświadomie podporządkowała się ona woli manipulanta. To przypadek często obecny w związkach. Cztery podstawowe sposoby tu wykorzystywane to: uwodzenie, wiktymizacja, zastraszanie, obwinianie.

Jak rozpoznać socjopatę? Oto 5 cech charakteru, które świadczą o niebezpiecznych skłonnościach>>

Istnieje także manipulacja społeczna, nazywana socjomanipulacją, w której wykorzystuje się wiedzę o mechanizmach socjologicznych, by oddziaływać na ludzi w sposób, który nie wywołuje w nich refleksji, że podlegają wpływom.