„Gleba i przyjaciele” – niezwykła wystawa łącząca sztukę z ekologią w Zamku Ujazdowskim

Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie zaprasza na wystawę „Gleba i przyjaciele”, której otwarcie miało miejsce 27 czerwca 2025 roku. Ekspozycja potrwa do 26 października 2025 roku i jest częścią interdyscyplinarnego projektu artystyczno-badawczego, który łączy sztukę z ekologiczną refleksją nad naszą relacją z ziemią, roślinami i innymi formami życia. Kuratorki wystawy, Marianna Dobkowska i Edith Jeřábková, postawiły pytanie, które staje się fundamentem całego projektu: „Czego możemy nauczyć się od roślin i gleby?”

Sztuka na styku z ekologią w projekcie „Gleba i przyjaciele”

„Gleba i przyjaciele” to projekt, który obejmuje nie tylko wystawę zbiorową, ale także programy edukacyjne, performatywne, rezydencje artystyczne i różnorodne działania w przestrzeni. Główną ideą jest ukazanie, w jaki sposób człowiek jest związany z ziemią, jak rośliny i inne organizmy współistnieją z nami na Ziemi oraz jakie praktyki mogą pomóc w regeneracji gleby, która w ostatnich latach jest coraz bardziej degradowana przez działalność przemysłową.

Kuratorki zadają pytania o naszą odpowiedzialność za ochronę środowiska oraz o to, jak sztuka może wspierać wyobraźnię ekologiczną, która pomaga zrozumieć naszą rolę w ekosystemie. Projekt porusza temat splątanych historii człowieka, roślin, zwierząt i innych bytów, stawiając je na równi w kontekście troski o przyszłość naszej planety.

Gleba – żywy organizm

W przeszłości gleba była traktowana jako coś oczywistego, niemal niewidocznego – czymś, czego nie dostrzegamy, a co traktujemy jak nieistotne podłoże. Współczesna wiedza ekologiczna pokazuje jednak, że gleba to nie martwa materia, ale żywy ekosystem pełen mikroorganizmów, które odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu równowagi ekologicznej. Wystawa „Gleba i przyjaciele” stawia na pierwszym planie te organizmy – zarówno ludzkie, jak i nie-ludzkie, które dbają o zdrowie gleby i o naszą przyszłość.

W ramach wystawy zaprezentowane zostaną historie osób oraz organizacji, które w swojej działalności stawiają na regenerację gleby i ochronę ekosystemów. To między innymi rolnicy, artyści, naukowcy i aktywiści, którzy łączą sztukę z praktykami ekologicznymi. Wspólnie tworzą wizję przyszłości, w której ziemia jest traktowana z szacunkiem, a jej regeneracja staje się priorytetem.

Przyjaciele gleby – kim są?

Wystawa koncentruje się na tak zwanych „przyjaciołach gleby” – osobach i organizmach, które są świadome wartości gleby i aktywnie działają na rzecz jej ochrony. To nie tylko ludzie, ale także mikroorganizmy, które zamieszkują glebę i są odpowiedzialne za jej zdrowie. Scott Chaskey, poeta, rolnik i pedagog, w swojej książce „Spirit and Soil” zauważa, że mikroorganizmy stanowią połowę masy żywych istot na Ziemi i pełnią nieocenioną rolę w utrzymaniu równowagi w glebie. Choć niewidoczne dla ludzkiego oka, to właśnie one są kluczowe w procesie transformacji gleby i regeneracji ekosystemów.

Ziemia jako kwestia społeczna

Projekt nie ogranicza się jedynie do naukowej analizy gleby, lecz stawia także pytanie o jej społeczny i polityczny wymiar. W wielu częściach świata ziemia jest traktowana jako towar, a jej dostępność zależy od władzy politycznej i ekonomicznej. W kontekście ekologii feministycznej, wystawa podkreśla, jak ważne jest, aby dostęp do ziemi był równo przyznany wszystkim, niezależnie od płci, statusu społecznego czy narodowości. Wiele z problemów związanych z glebą, takich jak jej prywatyzacja, eksploatacja i brak dostępu do niej, ma głębokie korzenie społeczne. Artystki i aktywiści podejmują ten temat, podkreślając, jak walka o równy dostęp do ziemi może przyczynić się do poprawy sytuacji ekologicznej na świecie. Gleba staje się więc symbolem walki o suwerenność żywnościową, równość społeczną oraz sprawiedliwość ekologiczną.

„Gleba i przyjaciele” to wystawa, która nie tylko prezentuje dorobek artystyczny, ale także angażuje nas w poważną refleksję nad naszą rolą w ekosystemie i koniecznością dbania o przyszłość naszej planety. Ekspozycja przypomina, że gleba to nie tylko zasób, ale żywy organizm, który zasługuje na szacunek i ochronę. Wystawa jest dostępna w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie do 26 października 2025 roku, a po zakończeniu w Polsce, projekt będzie kontynuowany w PLATO w Ostrawie w 2026 roku.