Latem 2025 wyruszamy w literacką podróż. Najlepsze książki na wakacje znajdziecie na każdym z kontynentów

Dzień wcześniej było wolne, zaczynało się lato, mówiono, że ryby harcowały w rzece jak motyle” – pisze Selva Almada – jeden z najpotężniejszych literackich głosów współczesnej Argentyny – w książce „To nie rzeka”. To już inny realizm, niekoniecznie tak magiczny, do jakiego przywykliśmy wraz z modą na literaturę iberoamerykańską. Ale zanim obierzemy ten kierunek, zacznijmy na miejscu, od Europy, bo nasz własny kontynent ma czym zaskoczyć…

Europa

To może od razu podróż z Bartkiem Kieżunem? Bo właśnie wydał przewodnik „Barcelona. Łakomym okiem” (Buchmann), w którym snuje opowieści o niełatwej historii stolicy Katalonii, również tej kulinarnej. A że to urodzony gawędziarz, rozbudzi apetyt na miasto. Chyba że wolisz Włochy. Nie będę się spierać, są równie pięknie. A „Wenecja. Dzieje morza i lądu” Alessandra Marzo Magno (Znak Koncept) to książka przenosząca w czasie, od wielkości do upadku, od piękna bali po krwawe masakry. Zrozumiesz, dlaczego Wenecja dziś tonie. I czyja to wina. Wracamy na północ. „Karaimi w Koronie i na Litwie w XV– –XVIII wieku” Stefana Gąsiorowskiego (Austeria) to gruby tom, idealny na urlop, opowiadający o tajemniczej grupie etniczno- -religijnej od zawsze wzbudzającej zainteresowanie twórców kultury, m.in. Orzeszkowej. A skoro pozostajemy na miejscu, przejedźmy się nad morze, bo Aleksandra Boćkowska odkrywa karty młodego, ledwie 100-letniego miasta w reportażu „Gdynia. Pierwsza w Polsce” (Czarne). A że z Trójmiasta dolecimy bezpośrednio do Wielkiej Brytanii, dobrze z Philipem Zimbardo i Robertem Johnsonem przeanalizować „być albo nie być” w „Szekspirze i psychologii” (PWN). Bo to, że Freud odkrył u Hamleta kompleks Edypa, wiemy. Ale skąd w Szekspirze taki talent do opisywania psychopatów? Po wycieczce po Londynie w oparach psychologii warto zajrzeć pod jego swingujące oblicze w „Studium przypadku” Graemego Macraego Burneta (Czarne). Bo lata 60. służyły rozwojowi nie tylko psychoterapii, lecz także nadużyć. Wciąga tak jak „Końce światów” Ziemowita Szczerka (Czarne). Te dotykają każdego z nas: codziennie, w pandemii, w najmniej oczekiwanym momencie. Ale koniec czasami oznacza początek. Liczy się pamięć. Szczególnie dziś w kontekście wojny w Ukrainie. Wielka Oksana Zabużko i jej opowiadania „Po trzecim dzwonku” (Agora) łamią serce, szczególnie pisane w perspektywie kobiet. Odchodzenie, ale po męsku, obecne jest za to u Georgia Gospodinowa w „Ogrodniku i śmierci”, o relacji syna z umierającym ojcem, którego trzyma tu tylko natura. Na koniec Skandynawia. I „Pogłos” Helgi Flatland (Wydawnictwo Poznańskie). Tu życie jest łakome, obsesyjne. Trudno się temu nie poddać. Norweżka pisze o każdym z nas.

1 z 10

„Barcelona. Łakomym okiem” Bartek Kieżun

2 z 10

„Wenecja. Dzieje morza i lądu” Alessandra Marzo Magno

3 z 10

„Karaimi w Koronie i na Litwie w XV– –XVIII wieku” Stefan Gąsiorowski

4 z 10

„Gdynia. Pierwsza w Polsce” Aleksandra Boćkowska

5 z 10

"Szekspir i psychologia" Philip Zimbardo / Robert Johnson

6 z 10

„Studium przypadku” Graeme Macraeg Burnet

7 z 10

„Końce światów” Ziemowit Szczerek

8 z 10

„Po trzecim dzwonku” Oksana Zabużko

9 z 10

„Ogrodnik i śmierć” Georgi Gospodinow

10 z 10

„Pogłos” Helga Flatland

Afryka

Kontynent tysięcy języków – naprawdę! Jest ich tu ponad dwa tysiące, a nawet trzy, jeśli uwzględnić dialekty. W samej tylko Nigerii można ich naliczyć 500! To dlatego rodzą się tu miliony opowieści, wywracających do góry nogami nasze spojrzenie na historię i tożsamość. W świecie, w którym politykę próbuje się uprawiać na strachu wobec Innego, warto czytać afrykańską literaturę. Choćby „Bractwo” fenomenalnego senegalskiego pisarza Mohameda Mbougara Sarra (ArtRage). Spotykamy się tu z siłą słowa jako ostatnim bastionem oporu wobec brutalnego fanatyzmu – i z pytaniem, czy słowa wystarczą, gdy nadjadą czołgi? Binyavanga Wainaina w „Kiedyś o tym miejscu napiszę” (Karakter) czyni z własnej biografii soczewkę dla afrykańskiego kontynentu, a jego opowieść o młodości w Kenii jest równie przejmująca, co absurdalnie zabawna. Za to pochodzący z Konga Alain Mabanckou w szalonym „Kielonku” (Karakter) funduje barowy stand-up będący satyrą na kolonializm, a można by go czytać na głos niczym hiphopowy poemat, bo jest zapisany bez kropek i przecinków. W „Kobietach z popiołu” Miego Couto (ArtRage) z czułością i rozmysłem odmalowuje portret kobiety zagubionej w trybach kolonialnej, zgodnej z faktami historii Mozambiku, a jeśli ktoś woli współczesny obraz, „Nad morzem” Abdulrazaka Gurnaha (Wydawnictwo Poznańskie) i „Orkiestra bezbronnych” Chigozie Obiomy (Albatros) pokazują, że migracja to nie tylko temat polityczny, lecz także intymna odyseja duszy, w której każda decyzja kosztuje więcej, niż możemy sobie wyobrazić. Ale te trudne decyzje odbywają się też w innym zakątku świata.

1 z 6

"Bractwo" Mohamed Mbougar Sarr

2 z 6

„Kiedyś o tym miejscu napiszę” Binyavanga Wainaina

3 z 6

"Kielonek" Alain Mabanckou

4 z 6

"Kobiety z popiołu" Miego Couto

5 z 6

"Nad morzem" Abdulrazak Gurnah

6 z 6

„Orkiestra bezbronnych” Chigozie Obioma

Ameryka Południowa

Tu, skąd odfruwają żółte motyle, zastępują je czarne, tłuste muchy. Co prawda literatura latynoamerykańska nie odcina się od duchów, mitów i wierzeń, ale dziś snuje gorzkie opowieści. W „To nie jest rzeka” (Cyranka) wspomniana już Selva Almada zamienia mistycyzm na lepki pot i napiętą ciszę nad brzegiem argentyńskiej rzeki, gdzie męska trauma i milczenie unoszą się jak liście na wodzie – niepokojące, czasem śmierdzące jak gnijąca płaszczka. Alia Trabucco Zerán w „Do czysta” (Czarne) pokazuje, że praca sprzątaczki w chilijskiej willi może być dramatem – rozpisanym nie na akty, lecz na codzienne uciszanie społecznej biedy. Realizmowi magicznemu kłania się za to Ayanna Lloyd Banwo, która w „Kiedyś byłyśmy ptakami” (Echa) oddaje Trynidadowi jego własną mitologię – pełną grobów, duchów i miłości – silniejszej niż śmierć. Jak smakuje? Niczym koktajl z Márqueza i Toni Morrison. Isabel Allende „Wiatr zna moje imię”, (Marginesy) ponownie opowiada o losach rozdzielonych rodzin, ale dziś jej bohaterowie przemierzają nie hacjendy, lecz obozy dla migrantów – świat stał się boleśnie prawdziwy. A kiedy Tomasz Pindel rusza śladami religii i szamanów w „Śmierci i innych świętych” (W.A.B.), a Artur Domosławski w reportażu totalnym „Rewolucja, która nie ma końca” (Wydawnictwo Literackie) rozlicza z romantycznymi mitami cały kontynent, widać jedno: magia wciąż tu jest i wyzywająco patrzy nam prosto w oczy.

1 z 6

„To nie jest rzeka” Selva Almada

2 z 6

„Do czysta” Alia Trabucco Zerán

3 z 6

„Kiedyś byłyśmy ptakami” Ayanna Lloyd Banwo

4 z 6

„Wiatr zna moje imię” Isabel Allende

5 z 6

„Śmierć i inni święci” Tomasz Pindel

6 z 6

„Rewolucja, która nie ma końca” Artur Domosławski

Azja

Magii i magicznego myślenia doświadczymy również w Azji. Choć to kontynent tak rozległy, że mówienie o jego literaturze jednym głosem byłoby nadużyciem. Tę podróż warto zacząć od książki Rai Shehadeh „Dlaczego Izrael boi się Palestyny?” (Karakter), która w rzeczowy sposób przedstawia, jak codzienne życie Palestyńczyków i Palestynek jest kształtowane przez systemową przemoc, a milczenie świata wobec niej staje się współudziałem. Ważne, żeby to wiedzieć. Zmieniamy kierunek, lecz pozostajemy w kręgu poważnych tematów. „Góry śpiewają” Nguyen Phan Que Mai (Albatros) nadają głos tym, których z wojennej narracji zwykle się wymazuje – kobietom, matkom, wnuczkom, z kolei „Insurrecto” Giny Apostol (Tajfuny) zwraca uwagę na Filipiny, gdzie dwie kobiety, filipińska tłumaczka i amerykańska reżyserka, rywalizują o prawo do opowiedzenia historii narodowej traumy, tworząc literacki kalejdoskop wersji i głosów. Łączy je przeszłość. Co z przyszłością? I co z uczuciami? „Miłość w wielkim mieście” Sang Young Parka (Tajfuny) z Korei Południowej to queerowa, czuła i pełna ironii ballada o samotności i nadziei w Seulu. A tysiąc kilometrów dalej, w Japonii, Edogawa Ranpo w „Demonie z samotnej wyspy” (Tajfuny) obrysowuje kraj groteską i mrokiem, gdzie zbrodnia i obsesja splatają się w opowieść bardziej osobliwą niż kryminał.

1 z 5

„Dlaczego Izrael boi się Palestyny?” Rai Shehadeh

2 z 5

„Góry śpiewają” Nguyen Phan Que Mai

3 z 5

„Insurrecto” Gina Apostol

4 z 5

„Miłość w wielkim mieście” Sang Young Park

5 z 5

„Demon z samotnej wyspy” Edogawa Ranpo

Ameryka Północna

W czasach, gdy w Stanach Zjednoczonych wrze, literatura odpowiada na prezydencką retorykę mistrzowskimi opowieściami. Dla mnie książką sezonu jest powieść „James” Percivala Everetta (Marginesy), literacko brawurowa, oddająca głos temu, który przez wieki był w amerykańskiej narracji niemy - zniewolonemu Jimowi. W tej wersji walczącemu o swoje, sprawczemu daleko na południu USA. W „Gościach weselnych” Alison Espach (Wydawnictwo Poznańskie) absurd spotyka wzruszenie w historii o kobiecie, która wchodzi nieproszona w cudze życie. Tymczasem na Florydę ciągnie ikona, Joan Didion w „Miami ” (Relacja). Rozbiera to miejsce z popkulturowych złudzeń, pokazując je jako brutalne pole walki o wpływy - między uchodźcami, politykami i duchami zimnej wojny. Podobnie życie obnaża Patrick Radden Keefe w reportażu „Głowa węża” (Czarne). Najpierw płyniemy statkiem pełnym migrantów, a potem wpadamy w środek przemytniczych struktur, gdzie dramat ludzi przenika się z amerykańskim snem.

1 z 4

„James” Percival Everett

2 z 4

„Goście weselni” Alison Espach

3 z 4

„Miami ” Joan Didion

4 z 4

„Głowa węża” Patrick Radden Keefe

Australia

Ostatni przystanek. Ten kontynent to nie tylko bezkresne przestrzenie, lecz także miejsce, w którym historia rzuca cień na współczesność. Mark McKenny w „Powrocie do Uluru” (ArtRage) odgrzebuje sprawę morderstwa z 1934 roku, gdy biały policjant zamordował Aborygena. Staje się to punktem wyjścia do odkrycia prawdy o rasizmie, pamięci i pojednaniu. A jeśli rzeczywistość to za mało, „Zaledwie moment” Liane Moriarty (Znak Literanova), autorki bestsellerowych „Wielkich kłamstewek”, podrzuca czytelnikowi wizję lotu, który zmienia się w egzystencjalny thriller: starsza pani na pokładzie zdradza pasażerom daty ich śmierci. Pytanie tylko, co zrobią z tą wiedzą…

1 z 2

„Powrót do Uluru” Mark McKenny

2 z 2

„Zaledwie moment” Liane Moriarty

Oceany

A gdy już w te wakacje zwiedzimy literacko wszystkie kontynenty, zanurzmy się głęboko w chłodnym „Oceanie” razem z Davidem Attenborough i Colinem Butfieldem (Wydawnictwo Poznańskie). I pamiętajmy, że o Ziemię trzeba dbać. A o ważnych sprawach warto rozmawiać nawet na urlopie.

1 z 1

David Attenborough/Colin Butfield "Ocean. Ostatnie dzikie miejsce"