Grała mężczyzn, spała w trumnie. Sarah Bernhardt – ikona, która wyprzedziła czas

Spis treści:

1. Kim była Sarah Bernhardt?
2. Sarah Bernhardt i jej życie prywatne
3. Sarah Bernhardt poza sceną - skandalistka, która nie znała granic
4. Sarah Bernhardt - styl. Jak przełamywała modowe konwenanse?
5. Ostatnie lata życie Sarah Bernhardt

Sarah Bernhardt, nazywana Boską Sarą, była jedną z najwybitniejszych aktorek teatralnych XIX i XX wieku. Jest ikoną francuskiego teatru i wielką atrakcją Paryża – mówiono o niej nawet, że była równie sławna jak Wieża Eiffla​. W ciągu swojej kariery zagrała około 70 ról, od dramatów Racine’a i Shakespearea, po romantyczne sztuki É. Rostanda i A. Dumas’a syna, zbierając owacje w większości wielkich teatrów światowych​. Zyskała przydomek „pierwszej celebrytki” i „królowej teatru” – była prekursorką ówczesnego show-biznesu, równie zainteresowaną własnym wizerunkiem co talentem aktorskim​.

Kim była Sarah Bernhardt?

Już za życia Sarah Bernhardt uchodziła za prawdziwą gwiazdę sceny. Prasa i publiczność wielbiły jej energię, charyzmę oraz wyrazistość – była nazywana „świętym potworem” teatru. Artystycznie pociągała ją ekstremalność ról – często grała bohaterki historyczne lub mityczne, a nawet męskie postacie, np. Hamleta. Poza teatrem występowała także w nowo powstających filmach – jako pierwsza Francuzka została gwiazdą wielkiego ekranu. Choć grała w ponad 120 przedstawieniach na całym świecie i otrzymywała liczne nagrody (w tym brawa króla Hiszpanii czy osobiste gratulacje Piusa X), na scenie pozostała zawsze żywiołem, a mottem jej życia było: „twórz i stawiaj na swoim”​.

Jej wpływ na kulturę celebrytów był ogromny. Sarah Bernhardt była jedną z pierwszych osób, które świadomie wykorzystywały mediową uwagę – chętnie pozowała do portretów, m.in. stworzonej przez Gustave’a Doré i fotografii, sama komponowała plakaty oraz dbała o stylizowane wizerunki. Dzięki temu media masowe i publiczność ubóstwiały ją za życia na niespotykaną dotąd skalę​. Zwraca uwagę fakt, że już w czasach Belle Époque budowano wystawy poświęcone jej życiu – 100 lat po śmierci otwarto w paryskim Petit Palais ekspozycję z bogatą kolekcją kostiumów, zdjęć i rekwizytów Bernhardt​. Kuratorka tej wystawy trafnie podsumowała: Sarah można uznać za „osobliwą gwiazdę przed swoją epoką, zawsze poszukującą nowych trendów i wykorzystującą swój wizerunek do promocji”​.

Sarah Bernhardt i jej życie prywatne

Życie osobiste Sary Bernhardt było równie barwne, co sceniczna kariera. Urodziła się 22 października 1844 roku w Paryżu jako Henriette Rosine Bernard. Dorastała w skrajnie nieprzyjaznych warunkach – wychowywana przez nianię i zakonnice, często chora i pozostawiona sama sobie, miała niewielkie szanse na wielką przyszłość. Początkowo marzyła o wstąpieniu do zakonu, ale życie – a właściwie wpływowy protektor matki, książę de Morny – pokierowało ją w stronę aktorstwa. Gdy miała zaledwie 16 lat, rozpoczęła naukę w Konserwatorium w Paryżu, gdzie z pasją i fanatycznym wręcz zapałem uczyła się dykcji i gry scenicznej.

Po ukończeniu szkoły zadebiutowała w Comédie-Française, lecz jej pierwsze występy nie były sukcesem. Bernhardt zraziła się do teatru narodowego, ale nie zrezygnowała – wręcz przeciwnie. Przełom przyszedł, gdy wcieliła się w rolę Zachariasza w „Atalii” Racine’a. Owacje były tak głośne, że nie pozostawiały wątpliwości – narodziła się gwiazda. I to nie byle jaka – Sarah w błyskawicznym tempie podbiła sceny Europy i Ameryki, a jej nazwisko stało się synonimem teatralnej magii.

Sarah Bernhardt poza sceną – skandalistka, która nie znała granic

Sarah Bernhardt słynęła z ekscentrycznego trybu życia. Zamiast zwykłego łóżka spała w ozdobionej trumnie – jej zdjęcia podczas tych drzemek szokowały konserwatywną opinię publiczną​. Oprowadzając swego gorącego geparda lub aligatory po swoim domu – według plotek jeden z aligatorów podobno zginął z przedawkowania szampana, manifestowała zamiłowanie do dzikich zwierząt i wolności​. Zachłannie korzystała też z przywilejów sławy – wedle wspomnień przymykała oko na flirt ze strony wielbicieli, traktując takie sytuacje z dystansem. Jej osobowość – zaradna, pewna siebie, gotowa podejmować ryzyko – była powszechnie podziwiana. Pisarka Agata Tuszyńska pisała o niej, że „na scenie była żywiołem, imponowała energią i siłą woli”, co odzwierciedlało także jej odważne życie prywatne​.

Sarah Bernhardt – styl. Jak przełamywała modowe konwenanse?

Styl Bernhardt był równie odważny, co jej osoba. Już w XIX w. łączyła elementy męskiej garderoby z kobiecą elegancją – jako jedna z pierwszych europejskich kobiet publicznie nosiła spodnie, długie płaszcze czy oficerskie mundury, często występując w męskich role i zakładając fedory​. Ta frywolna moda wzbudzała skandal wśród konserwatystów – konserwatywna prasa pisała o niej, że przełamuje normy obyczaju i wprowadza seksowny męski akcent do kobiecego wyglądu. Z drugiej strony Bernhardt uwielbiała ekstrawaganckie kreacje i kostiumy sceniczne – na planach filmów i w teatrze błyszczała w orientalnych i historyzujących strojach, pracując przy scenografii i strojach osobiście współpracując z projektantami.

Wpływowy jest też aspekt artystyczny jej stylu: Sarah sama była zdolną rzeźbiarką i malarką. Jej dzieła były wystawiane i sprzedawane, co potwierdzało, że była artystką również poza sceną​. W różnych fotomontażach i plakatach secesyjni artyści, np. Alfons Mucha, uwieczniali ją jako symbol femme fatale Belle Époque. – wszystko to sprawia, że Bernhardt można uznać za prekursorkę dzisiejszej mody celebryckiej, była bowiem nie tylko ikoną teatru, ale i inspiracją dla sztuki i mody swoich czasów​

Ostatnie lata życia Sarah Bernhardt

Choć jej życie wydawało się niekończącym się spektaklem, Sarah Bernhardt wiedziała, kiedy zejść ze sceny – ale nawet wtedy robiła to na własnych warunkach. W czasie I wojny światowej odwiedzała rannych żołnierzy i występowała w filmach propagandowych, mimo że jej stan zdrowia coraz bardziej się pogarszał. W wieku 70 lat odbyła jeszcze tournée po Ameryce, a po powrocie do Paryża grała do ostatnich miesięcy życia – nawet z amputowaną nogą.

Zmarła 26 marca 1923 roku z powodu niewydolności nerek. Jej pogrzeb stał się wydarzeniem publicznym – Paryż zatrzymał się, by pożegnać „Boską Sarę”. Setki tysięcy ludzi towarzyszyło jej w ostatniej drodze. Pochowano ją na cmentarzu Père-Lachaise w scenicznej sukni z dramatu „Orlątko”, z medalem Legii Honorowej przypiętym do piersi. Nawet po śmierci Sarah Bernhardt została w roli – w swojej ostatniej, najcichszej, ale jakże symbolicznej.