Bernardo Bertolucci – geniusz, prowokator i poeta kina. Które jego filmy trzeba znać?
Bernardo Bertolucci to reżyser, który swoimi kontrowersyjnymi i wizualnie wysmakowanymi filmami zmienił oblicze kina europejskiego i światowego. Jakie dziedzictwo zostawił po sobie ten mistrz kina?
- ELLE
Spis treści:
- Początki kariery Bernardo Bertolucciego: od asystenta do mistrza reżyserii
- Kontrowersyjne filmy Bertolucciego. Przełamywanie tabu i granic
- Kultowe widowiska Bertolucciego
- Dziedzictwo Bernardo Bertolucciego - wpływ na kino europejskie i światowe
Bernardo Bertolucci to jeden z najwybitniejszych włoskich reżyserów, którego odważne i kontrowersyjne filmy trwale wpłynęły na kino europejskie. Mówił o sobie, że pragnie „żyć filmami, myśleć filmami, jeść filmami, śnić filmami” – i rzeczywiście, jego twórczość odzwierciedlała tę pasję.
Początki kariery Bernardo Bertolucciego: od asystenta do mistrza reżyserii
Bertolucci, urodzony 16 marca 1941 roku w Parmie we Włoszech, zaczynał jako cudowne dziecko włoskiej kinematografii: wychowany w intelektualnej rodzinie (jego ojciec Attilio był uznanym poetą i krytykiem), już w wieku 20 lat zdobył nagrodę za własną poezję, a wkrótce potem asystował przy debiutanckim filmie swojego mentora, Piera Paola Pasoliniego. Jego pierwszy samodzielny debiut reżyserski – „Kostucha” (1962) – powstał na podstawie scenariusza Pasoliniego. Jednak prawdziwym przełomem w karierze młodego reżysera był film „Konformista” (1970), znakomity dramat polityczny rozgrywający się w faszystowskich Włoszech. Za scenariusz do „Konformisty” 30-letni Bertolucci otrzymał pierwszą nominację do Oscara, a film uchodzi za arcydzieło wizualne – zachwyca wysmakowanymi zdjęciami Vittoria Storaro i nowatorskim podejściem do narracji.
Kontrowersyjne filmy Bertolucciego. Przełamywanie tabu i granic
Nazwisko Bernardo Bertolucciego stało się synonimem artystycznej odwagi i łamania tabu. Jego filmy często szokowały odważną tematyką i dosłownością niektórych scen. Najgłośniejszym przykładem jest film „Ostatnie tango w Paryżu” (1972) – sensualny dramat z Marlonem Brando, który eksplorował granice seksualności w sposób bezprecedensowy w kinie głównego nurtu. Film ten we Włoszech został uznany za obsceniczny – ocenzurowano go, a Bertolucciego skazano na 4 miesiące więzienia w zawieszeniu i na pewien czas pozbawiono praw obywatelskich. Choć „Ostatnie tango…” przyniosło Bertolucciemu światową sławę, cień na jego legendzie położyła późniejsza krytyka ze strony aktorki Marii Schneider, która twierdziła, że w trakcie kręcenia słynnej kontrowersyjnej sceny nie do końca respektowano jej granice. Mimo tych kontrowersji Bertolucci nie przestał prowokować: w filmach takich jak „La Luna” (1979) poruszał temat kazirodztwa, a w „Marzycielach” (2003) ukazał frywolną seksualność paryskich studentów na tle rewolty 1968 roku. Jego odwaga w eksplorowaniu mrocznych zakamarków ludzkiej natury budziła skrajne reakcje – od oburzenia po zachwyt – ale zawsze prowokowała dyskusje.
Kultowe widowiska Bertolucciego
Bernardo Bertolucci był również reżyserem z rozmachem zrealizowanych epickich widowisk. W 1976 roku stworzył „Wiek XX” („Novecento”) – blisko 5-godzinną sagę historyczną o losach dwóch Włochów (granych przez Roberta De Niro i Gérarda Depardieu) na tle burzliwych dziejów XX wieku. Film ten, choć podzielił krytyków ze względu na jawnie lewicowe sympatie reżysera (zarzucano mu idealizowanie komunizmu), stał się kolejnym przykładem wizualnego mistrzostwa Bertolucciego i potwierdził jego status twórcy bez kompromisów. Największy triumf przyniósł mu jednak „Ostatni cesarz” (1987) – epicka biografia ostatniego cesarza Chin, Pu Yi. Film został zrealizowany z niespotykanym rozmachem, a Bertolucci jako pierwszy zachodni reżyser otrzymał zgodę na filmowanie wewnątrz Zakazanego Miasta w Pekinie, co nadało filmowi autentyczności. „Ostatni cesarz” zdobył aż 9 Oscarów (we wszystkich kategoriach, w których był nominowany), w tym dla najlepszego filmu oraz dla samego Bertolucciego za najlepszą reżyserię. To był punkt kulminacyjny jego kariery – włoski twórca triumfował w Hollywood, nie rezygnując z własnej artystycznej wizji.
Dziedzictwo Bernardo Bertolucciego – wpływ na kino europejskie i światowe
Twórczość Bernardo Bertolucciego miała ogromny wpływ na rozwój kina, zarówno w Europie, jak i na świecie. Jego niezwykła wrażliwość wizualna – zamiłowanie do symbolicznego użycia kolorów, długich ujęć kamery i wysmakowanej scenografii – inspirowała pokolenia filmowców. Krytycy zauważają, że dynamiczny styl Bertolucciego (ruchoma kamera, kunsztowne światło, odważny montaż) miał duży wpływ na twórców „Nowego Hollywood” lat 70. (np. Francis Ford Coppola, Martin Scorsese), a także na reżyserów wideoklipów lat 80. i 90. Jego filmy, takie jak „Konformista”, „Ostatnie tango w Paryżu”, „Ostatni cesarz” czy „Marzyciele”, stały się klasykami kina, które nadal fascynują kolejne pokolenia widzów. Bertolucci, artysta nonkonformista, zawsze szedł swoją drogą – jego ostatni film, „Ja i ty” (2012), nakręcił już na wózku inwalidzkim, ale nadal wierny był swojej młodzieńczej maksymie: kino było dla niego sprawą życia i śmierci.
Bernardo Bertolucci zapisał się w historii kina jako mistrz, który potrafił łączyć poetycką wrażliwość z prowokacją, politykę z erotyką, sztukę z widowiskiem. Reżyser zmarł 26 listopada 2018 roku, pozostawiając niezatarte ślady w historii kina. Jego twórczość wciąż inspiruje nowe pokolenia filmowców, a filmy takie jak „Konformista”, „Ostatnie tango w Paryżu” czy „Ostatni cesarz” nadal stanowią fundament współczesnego kina artystycznego.”
Bernardo Bertolucci pozostaje ikoną kina XX wieku, reżyserem, który przesunął granice sztuki filmowej i znacząco wpłynął na kształt europejskiej kinematografii.