Co to jest szantaż emocjonalny?

Szantaż emocjonalny jest jedną z technik manipulacji, która ma wywołać określony skutek. Szantażysta wpływa na uczucia i emocje drugiej osoby, "łamiąc" ją w ten sposób i przymuszając do określonego, z góry założonego, zachowania. Szantaż emocjonalny jest stosowany świadomie, w ściśle określonym celu. Im bardziej "ofiara" jest uczuciowa i emocjonalna, im bliższa lub dobrze znana jest to osoba, tym szantaż jest łatwiejszy - łatwo bowiem przewidzieć jej reakcję. Osoba będąca ofiarą takiej manipulacji zazwyczaj nie zdaje sobie sprawy z tego, w czym uczestniczy i w poczuciu wstydu czy przymusu realizuje cel. Taka presja, stosowana przez długi czas, może odcisnąć piętno na psychice, a osoba znajdująca się pod nią może stać się uległa, wycofana i niepewna siebie oraz swoich decyzji. 

Każde zachowanie, które ma na celu wymuszenie określonej reakcji, jest manipulacją. Niezależnie od wagi sprawy, to zawsze zachowanie naganne i karygodne, które nigdy nie powinno mieć miejsca. Szantaż emocjonalny jest zresztą jednym z elementów agresji emocjonalnej. Ta zaś stoi na równi z przemocą fizyczną i jest tak samo szkodliwa i wyniszczająca.

Wolny związek – na czym polega? Jakie są jego wady i zalety?>>

Szantaż emocjonalny – przykłady

Szantaż emocjonalny może z pozoru wyglądać bardzo niewinnie. Rozmowa może być prowadzona w sposób spokojny, wręcz przyjazny, a ofierze szantażu obiecuje się jakieś korzyści w zamian za spełnienie prośby. Druga technika polega na przedstawieniu siebie (osoby chcącej osiągnąć korzyść) w roli ofiary, cierpiętnika. Sprawa jest przedstawiana w taki sposób, że jeśli życzenie nie zostanie spełnione, manipulator będzie cierpieć, czuć się źle i coś na tym straci. Z natury lubimy czynić dobro, więc chcąc uniknąć postawienia siebie w roli oprawcy - odpuszczamy.

Szantaż emocjonalny może być również bardzo jawny: manipulator stawia sprawę jasno i przedstawia konsekwencje, jeśli roszczenie nie zostanie zaspokojone. Mogą to być np. groźby samookaleczenia się, samobójstwa, a także groźby karalne kierowane wobec podmiotu manipulacji. Kodeks karny w tym ostatnim przypadku przewiduje sankcje za takie zachowanie. 

Szantaż emocjonalny w pracy najczęściej ma postać właśnie sankcji: jeśli pracownik nie zgodzi się na wykonanie jakiegoś polecenia, zostanie zwolniony, wniosek o awans zostanie cofnięty, a przełożeni dowiedzą się o jego tajemnicy (np. nieuczciwym zachowaniu w jakiejś sytuacji w przeszłości). 

Szantaż emocjonalny rodziców wobec dorosłych dzieci jest stosowany przede wszystkim przez tych, którzy nie radzą sobie z syndromem opuszczonego gniazda. Gdy dzieci dorastają, usamodzielniają się i zakładają rodziny, naturalnie poświęcają rodzicom mniej czasu. Ci zaś, chcąc "kupić" trochę czasu z nimi, mogą uciekać się do różnych manipulacji: symulowania choroby czy złego samopoczucia, tym samym przymuszając dzieci do wizyty i spędzenia z nimi czasu. 

Jak radzić sobie z szantażem emocjonalnym?

Największy problem z szantażem emocjonalnym polega na tym, że aby mu się przeciwstawić, trzeba sobie zdać sprawę z tego, że jest się jego ofiarą. Przy pojedynczych, nieuczciwych zagraniach trudno to rozpoznać i często dopiero dawno po fakcie zaczyna się myśleć o tym, że zachowanie drugiej strony było nieetyczne. Jeśli dotyczy to mało istotnych spraw, często macha się na to ręką i zapomina o sytuacji. Jeśli jednak poprzez szantaż emocjonalny druga strona osiągnęła jakąś korzyść, a w szczególności, gdy osoba poddana presji coś na tym straciła, poczucie dyskomfortu, bycia wykorzystanym i źle potraktowanym może męczyć jeszcze przez długi czas i istotnie wpływać na poczucie własnej wartości i jakość życia. 

Nie daj się zwieść temu, że prośba/roszczenie jest wypowiadane spokojnym, łagodnym i wręcz przyjaznym głosem, czemu towarzyszy dodatkowo uśmiech lub dotyk. Tworzenie przyjaznej atmosfery to łamanie oporów i skracanie dystansu, które ma jasno określony cel. Smutna mina, łzy w oczach i łamiący się głos to druga najczęściej stosowana manipulacja. Nie chcemy wyjść na złych ludzi, sprawiających cierpienie, dlatego realizujemy prośbę, często wbrew swojej woli. 

Atencja - co to znaczy i jakie ma znaczenie w budowaniu relacji z otoczeniem?>>

Pamiętaj o tym, że groźby i potencjalne konsekwencje rzadko kiedy mają odzwierciedlenie w rzeczywistości w przypadku odmowy. Ich zadaniem jest zmiękczenie ofiary i wywarcie presji. Jeśli ktoś grozi samobójstwem czy okaleczeniem się w przypadku odmowy z twojej strony - tym bardziej powinna ci się zapalić lampka ostrzegawcza. Przy poczuciu tego, że szantażysta może naprawdę zrobić sobie krzywdę, nie bój się zwrócić o pomoc do zaufanej osoby lub służb ratowniczych. 

Jeżeli zaś w twoją stronę kierowane są groźby karalne (pobicie, zniszczenie mienia, zrobienie krzywdy członkom twojej rodziny, jeśli nie zgodzisz się na dane warunki), zdecydowanie odmów spełnienia prośby i powiadom policję. Im więcej będziesz mieć dowodów na zaistnienie danej sytuacji i groźby, tym większa szansa na to, że oprawca zostanie ukarany i nie będzie ci zagrażać. 

Gdy znajdziesz się w sytuacji, w której ktoś próbuje poprzez szantaż emocjonalny wymusić na tobie określone zachowanie czy reakcję, nie bój się stanowczo odmówić, a nawet powiedzieć wprost o tym, że nie poddajesz się szantażom emocjonalnym. To z dużym prawdopodobieństwem ostudzi zapędy drugiej strony i jeśli dana osoba będzie wiedzieć, że jesteś świadoma tego typu manipulacji, w przyszłości prawdopodobnie zaniecha dalszych prób wobec ciebie. 

Szantaż emocjonalny często jest również elementem stalkingu. Ma osłabić ofiarę, wywołać w niej strach i uległość. W takim przypadku również staraj się gromadzić dowody - uporczywe nękanie jak najbardziej możesz zgłosić na policję. 

Czy szantaż emocjonalny jest karalny?

W kodeksie karnym nie funkcjonuje określenie szantażu emocjonalnego stricte. Nie oznacza to jednak, że takie zachowanie nie jest karalne. Wręcz przeciwnie - w kodeksie karnym funkcjonuje jako "zmuszenie innej osoby do określonego zachowania się". Sankcje za tego typu zachowania są określone w art. 191 k.k. Sprawca jest zagrożony karą pozbawienia wolności nawet do 3 lat. 

Szantaż emocjonalny ma cię złamać, zmusić do zaspokojenia roszczeń manipulatora, wpędzić w poczucie winy, a niekiedy (w zależności od sytuacji) wzbudzić strach. Jeśli próba pokojowego rozwiązania sytuacji nie przyniesie skutku, nie wahaj się zbierać dowodów i zgłosić sytuację policji.