Deja vu – co to jest i czy każdy tego doświadcza przynajmniej raz w życiu?

Skąd bierze się deja vu? Co to oznacza dla zdrowia twojego mózgu? Chociaż zjawisko deja vu jest odczuwane bardzo często, wiemy o nim niewiele. Co więcej, zdarza się, że nasze przekonania opieramy przede wszystkim na serialach czy literaturze, które nawiązują do deja vu. Wbrew pozorom jednak, "czkawka mózgu" (jak nazywane jest deja vu) ma niewiele wspólnego z filmem "Dzień Świstaka".

Co to jest deja vu? Fraza pochodzi z języka francuskiego, w dosłownym rozumieniu oznacza „już widziane”. Ze względu na to, że francuska wymowa nie jest oczywista, można zastanawiać się, jak czyta się deja vu. Wymowa zwykle przedstawiana jest jako „deżawu” – z akcentem na ostatniej sylabie.

Deja vu – co to oznacza?

Co to znaczy mieć deja vu? Zwykle w ten sposób opisuje się wrażenie, że sytuacja, w której obecnie się znajdujemy, już miała miejsce w przeszłości.  Na przykład, chociaż po raz pierwszy bierzemy udział w jakimś wydarzeniu, może nam się wydawać, że już tu kiedyś byliśmy, a to wszystko się wydarzyło wcześniej. A nawet więcej – czasami uczuciu deja vu towarzyszy przekonanie, że potrafimy przewidzieć przyszłość. Wrażenie, że już kiedyś znajdowaliśmy się w tej sytuacji sprawia, że wydaje nam się, że wiemy, co zaraz się wydarzy.

Czym cechuje się deja vu?

• Uczucia deja vu nie da się przewidzieć. Pojawia się nagle, niespodziewanie.
• Deja vu trwa stosunkowo krótko. Nie dotyczy sytuacji długotrwałych, najczęściej jest chwilowe.
• Osoba, która ma deja vu, zdaje sobie z tego sprawę. Wie, że nie mogła wcześniej doświadczyć dokładnie tej samej sytuacji, ale mimo to czuje, że kiedyś identyczne wydarzenie miało miejsce. Nie potrafi wskazać jednak żadnych szczegółów, ani dodatkowych okoliczności.
• Uczucie deja vu dotyczy całej sytuacji, w której znajdujemy się w danej chwili – nie ogranicza się wyłącznie do przedmiotów, miejsc czy konkretnych osób.

Deja vu – skąd się bierze?

Uczucie deja vu jest wyjątkowo intrygujące. Nie dziwi więc, że badacze już od starożytności próbowali zrozumieć to zjawisko i wyjaśnić jego występowanie. Na przestrzeni lat powstało kilka różnych teorii:

• Postrzegano deja vu jako wynik reinkarnacji – podczas tego uczucia do głosu miałyby dochodzić wspomnienia poprzednich dusz – o tej koncepcji mówią także kroniki Akaszy.
• Uważano, że deja vu wiąże się z przenikaniem się równoległych światów – ta teoria zyskała na popularności zwłaszcza, gdy zaczęło pojawiać się coraz więcej filmów sci-fi.

Oczywiście, nie ma żadnych dowodów, które potwierdzałyby wymienione koncepcje. Obecnie deja vu postrzegana się jako fenomen psychologiczny.

Deja vu – co to jest według psychologii?

Według brytyjskiego neurologa i psychologa Akira O’Connora, który bada zjawisko deja vu, specyficzne uczucie, że sytuacja, w której się znaleźliśmy już miała miejsce, jest wynikiem autotestu, jaki przeprowadza nasz mózg. W momencie, gdy odczuwamy deja vu mózg sprawdza, czy nie ma konfliktu między tym, co nam się wydaje, a tym, co dzieje się naprawdę.

Czy więc deja vu to dobry znak? Według O’Connora, owszem. Jak pokazują rezonanse magnetyczne, podczas występowania zjawiska w mózgu nie dochodzi do żadnego błędu, a wręcz przeciwnie – deja vu miałoby świadczyć o prawidłowym działaniu mózgu.

Częste deja vu – przyczyny

Co istotne, deja vu może przydarzyć się każdemu – także całkowicie zdrowej osobie. Jednak, podczas badań nad częstotliwością jego występowania zauważono zależność pomiędzy deja vu a stanami chorobowymi.

Uważa się, że deja vu może występować częściej u osób, które cierpią na:

• migreny
• padaczkę (zwłaszcza skroniową)
• chroniczne zmęczenie i stres

Nie ma jednak żadnych powiązań pomiędzy chorobami psychicznymi – takimi jak schizofrenia – a deja vu. Chociaż Zygmunt Freud dopatrywał się takiego związku, badania tego nie potwierdzają.

Co ciekawe, częstotliwość odczuwania zjawiska deja vu nie jest zależna od płci czy rasy. Wskazuje się jednak, że deja vu występuje znacznie częściej u osób młodych – pomiędzy 15 a 25 rokiem życia – oraz często podróżujących. Gdy do mózgu naraz dociera zbyt wiele nowych bodźców, uczucie deja vu występuje częściej. Niezbędna jest wówczas odpowiednia higiena umysłu.

Odwrócone deja vu – co to jest?

Odwrócone deja vu – czyli jamais vu – to zjawisko przeciwne do opisywanego wcześniej. Gdy odczuwamy jamais vu, mamy wrażenie, że po raz pierwszy zetknęliśmy z sytuacją, w której już kiedyś byliśmy. Nasz mózg traci informacje, które już wcześniej zdobył, przez co wydaje się nam, że stykamy się z danym wydarzeniem po raz pierwszy.

Jak objawia się jamais vu?

• Znajome, czy nawet bliskie nam osoby, mogą wydawać się obce.
• Mamy wrażenie, że miejsca, w których wcześniej byliśmy, widzimy po raz pierwszy.
• Nie jesteśmy w stanie stwierdzić, czy wcześniej coś zrobiliśmy – nie pamiętamy o sytuacjach, które wydarzyły się w przeszłości.
• Zapominamy znaczeń słów, które wcześniej były nam doskonale znane.

W przypadku jamais vu nie ma wątpliwości, że jest to zjawisko negatywne – może wiązać się z nieprawidłowym pobudzaniem płatków skroniowych, epilepsją czy przewlekłym zmęczeniem.

Paramnezja a deja vu – co to oznacza?

Deja vu zaliczane jest do paramnezji, czyli zaburzeń wspomnień. Wśród innych tego typu zaburzeń wskazuje się na:

• Paremnezje powielająca – jest to sposób postrzegania rzeczywistości tak, jakby była kopią realnego świata. Osoby, które cierpią na paramnezje powielającą, uważają, że żyją w imitacji prawdziwej rzeczywistości – swoich bliskich postrzegają jako klony.
• Zespół Capgrasa – cierpiący na to schorzenie postrzega znaną mu osobę jako kogoś obcego, chociaż zauważa, że jej wygląd nie został zmieniony.
• Zespół Fregoliego – zmagający się z tym zaburzeniem traktuje nieznaną osobę jak znajomego – zakłada jednak, że jego wygląd uległ zupełnej przemianie.
• Nieświadomy plagiat – zjawisko nieświadomego plagiatu polega na nieintencjonalnym przypisaniu sobie sytuacji, która wydarzyła się komuś innego.
• Błędna atrybucja – wiąże się z prawidłowym rozpoznaniem wspomnienia, ale połączeniem go z niewłaściwą osobą.

Jak można zauważyć, wymienione zaburzenia są znacznie poważniejsze od trwającego kilka sekund uczucia deja vu.

Czy deja vu jest niebezpieczne?

Czy deja vu jest normalne? Pomimo tego, że wciąż nie ma stuprocentowej pewności, co do tego, czym jest deja vu i jakie są jego przyczyny, przyjmuje się, że występowanie tego zjawiska nie jest niczym niebezpiecznym. Jeśli mamy świadomość, że to wyłącznie deja vu, nasz mózg działa bez zarzutu.

Natomiast inne rodzaje paramnezji mogą wiązać się z poważniejszymi problemami i znacznie utrudniać funkcjonowanie w społeczeństwie. Zaburzenia wspomnień, które trwają dłużej i sprawiają, że mamy poważne problemy z rozpoznaniem rzeczywistości, wymagają leczenia.

W przypadku deja vu możemy się niepokoić, jeśli występuje wraz z napadami padaczkowymi czy atakami migrenowymi. Wymagające konsultacji z lekarzem jest także nad wyraz częste deja vu – ciągle poczucie, że sytuacja, w jakiej jesteśmy, już miała miejsce, może okazać się męczące i dezorientujące.

Deja vu u osób niewidomych

Panuje przekonanie, że osoby z niepełnosprawnością wzroku nie doświadczają deja vu. Wiąże się to z samą nazwą deja vu, która oznacza „już widziałem”, ale także nawiązuje do jednej z pierwszych teorii naukowych na temat powstania deja vu.

Uważano, że mózg odczytuje obraz wyłącznie z jednego oka, a dopiero po milisekundach rejestrowany jest on przez drugie – i w ten sposób miałoby powstawać wrażenie, że to, co aktualnie się dzieje, wydarzyło się w przeszłości.

Jednak, współcześni badacze nie mają wątpliwości, że mechanizm deja vu musi być inny. Wspomniany już Akira O’Connor zbadał mężczyznę z niepełnosprawnością wzroku, który doświadczył deja vu za pośrednictwem pozostałych zmysłów. Okazuje się więc, że osoby niewidome także mają deja vu, a samo zjawisko nie ma związku ze zmysłem wzroku.