Jarzębina: charakterystyka i odmiany

Jarzębina znana jest w Polsce także pod nazwami jarząb zwyczajny lub jarząb pospolity i hodowana jest przede wszystkim jako dekoracyjne drzewo, lub duży krzew. Jest rośliną wieloletnią z rodziny różowatych. W naturze porasta obszary Europy, Azji i Syberii. Przeciętne drzewo jarzębiny osiąga od około 3 do 15 metrów wysokości i może rosnąć nawet do 100 lat, choć znane są też o wiele starsze okazy. 

Jarzębina zakwita na przełomie maja i czerwca. Jesienią pojawiają się na niej charakterystyczne owoce w postaci drobnych pomarańczowo-czerwonych kuleczek. Choć najczęściej sadzi się jarzębinę wyłącznie w celach dekoracyjnych, warto wiedzieć, że można wykorzystać ją też w kuchni. 

Jarzębina to drzewo owocowe, które może mieć wiele odmian. Najpopularniejsze z nich to: 

  • jarząb pospolity;
  • jarząb brekinia;
  • jarząb szwedzki;
  • jarząb mączny;
  • jarząb kaszmirski.

Jarzębina była w przeszłości używana do wabienia zwierzyny łownej. Szczególnie upodobały ją sobie jemiołuszki, gile i drozdy, ale też większe zwierzęta jak sarny, jelenie lub dziki. Nic dziwnego, że jej łacińska nazwa tłumaczona jest jako “pożądanie ptaków” lub “polowanie na ptaki”.

Uprawa jarzębiny

Jarzębina nie jest wymagającą rośliną, w naturze porasta miedze, lasy i zarośla. Choć nie jest wybredna, warto zapewnić jej w optymalne warunki. Najlepiej czuć się będzie na stanowisku słonecznym lub w półcieniu. Idealna gleba dla jarzębiny powinna być lekka, przepuszczalna, a nawet piaszczysta o odczynie lekko kwaśnym. Jeśli jednak nie możemy zapewnić jej takiego podłoża, przyjmie się też glebach zasadowych. Dobrze znosi również towarzystwo innych roślin, dlatego możemy pod jej koroną zasadzić krzewy lub byliny.

Jarzębinę powinno sadzić się na wiosnę, kiedy miną ostatnie przymrozki. Pamiętaj, by między sadzonkami zachować 3- lub 4-metrowe odstępy, by korona mogła swobodnie się rozgałęziać, co pozwoli nam uniknąć przycinania.

Kiedy przycinać jarzębinę? Odpowiedź jest prosta - najlepiej wcale tego nie robić. Jedyną sytuacją, w której powinniśmy skrócić jej gałęzie, to gdy grożą one uszkodzeniem innych roślin. Wtedy najlepiej zrobić to wiosną, w czasie kiedy jarzębina zacznie kwitnąć.  

Jak pielęgnować jarzębinę?

Jarzębina to idealna propozycja dla wszystkich leniwych lub początkujących ogrodników. Powinniśmy maksymalnie ograniczyć się z jej pielęgnacją. Nie wymaga częstego podlewania - nic się nie stanie, jeśli w ogóle o nim zapomnimy. Warto jednak pamiętać, że jarzębina jest wrażliwa na upały, dlatego nie powinniśmy sadzić jej na przykład na tle szybko nagrzewającej się ściany budynku. Nie powinno się również przesadzać okazów starszych niż 6 lat. 

Nie powinniśmy też zbytnio użyźniać gleby, ponieważ może to sprawić, że jesienne owoce nie wybarwiają się na piękny, jaskrawy kolor, który jest największym atutem jarzębiny. To właśnie z niewielkich wymagań tego drzewa oraz z wysokiej odporności na spaliny wynika jego popularność w lasach i parkach miejskich w całej Polsce.

Zastosowanie jarzębiny

Czy owoce jarzębiny są jadalne? Tak, pod warunkiem, że nie spożywamy ich na surowo. Owoce zawierają szkodliwy kwas parasorbinowy. Już kilka kulek może wywołać biegunkę, wymioty lub bóle głowy. Jednak suszona, gotowana lub zamrożona jarzębina nie jest już szkodliwa, a wręcz przeciwnie - może pomóc nam w walce z trądzikiem lub przeziębieniem. Mało kto wie, że nie jest ona tylko rośliną ozdobną, ale posiada też szereg właściwości leczniczych.

Jarzębina w kuchni, w kosmetyczce i w apteczce sprawdzi się równie dobrze. Garść owoców zawiera tyle samo witaminy C co cytryna, a oprócz tego też dużą dawkę witaminy A, E, K oraz witamin z grupy B i PP. Działa antybakteryjnie i przeciwzapalnie, leczy przeziębienie i choroby nerek oraz wspomaga pracę układu krwionośnego. Należy jednak uważać, by nie przesadzić z dawką, ponieważ może działać też przeczyszczająco i moczopędnie.

Sok z jarzębiny może służyć jako dodatek do herbaty albo deserów. Jest, obok dżemu jarzębinowego, jednym z najpopularniejszych przetworów pozyskiwanych z owoców tego drzewa. Litr czystego soku kosztuje około 50 zł, ale można też zrobić go samodzielnie. Potrzebne będą jedynie dokładnie oczyszczone owoce jarzębiny i cukier w proporcji pół kilograma cukru na każdy kilogram owoców. Jarzębinę układamy na sicie w sokowniku i zasypujemy cukrem, ściekający sok można przelewać do butelek. Inne popularne sposoby na przetwory z  wykorzystaniem zebranych jesienią owoców to syrop, lecznicza nalewka lub alkohol - tak zwana jarzębinówka. 

Jarzębina zagościć może też w naszej kosmetyczce. Kremy i kompresy z jej dodatkiem zmniejszają opuchliznę i likwidują obrzęk wokół oczu. Działa odżywczo, antybakteryjnie i antygrzybiczo, przez co hamuje pojawianie się wyprysków. Wspomaga gojenie się ran, ściąga pory, oraz zwęża naczynka krwionośne. 

Jarzębina: symbolika

Jarzębina jest symbolem radości, powodzenia i wytrwałości, prawdopodobnie dzięki swoim ogromnym zdolnościom adaptacyjnym. Ma magiczne znaczenie w starożytnej kulturze Celtów. Symbolizowała jeden ze znaków zodiaku (urodzeni między 1- 10 kwietnia). Służyła również druidom, którzy wyrabiali z niej magiczne laski lub kostury. Do dziś różdżek z jej drewna używają radiesteci. W czasie dożynek, gałązki jarzębiny wplatano we wieńce, co miało zapewnić obfite zbiory. 

Jarzębina w niektórych kulturach nazywana była “drzewem czarownic”. Dawniej sadzono ją przy kościołach i cmentarzach, ponieważ wierzono, że odpędza złe moce i może zatrzymać w grobach duchy zmarłych. Ponoć miała również moc odstraszania wiedźm, dlatego jej owoce lub gałązki wkładano do kieszeni, wychodząc nocą na zewnątrz. W tym samym celu chętnie sadzono ją jak najbliżej wejścia do domu. Co ciekawe, sytuacja wygląda zupełnie odwrotnie w kulturze Łemków. Wierzą oni, że jarzębina jest siedliskiem lub domem diabła. Według legendy to właśnie na niej miał powiesić się Judasz.